kıbrıs sorunu sözlüğü

Kıbrıs'taki uyuşmazlığın ürettiği kendine has terimler.

yerleşik: 1974 sonrası göçle adaya getirilen, büyük çoğunluğu daha sonra kuzey kıbrıs türk cumhuriyeti (kktc) vatandaşı yapılan türkiye vatandaşları.

garasakal: kıbrıs türklerinin, temelde yerleşikler, bazen de türkiye türklerinin geneli için kullandıkları niteleme. ada, osmanlı imparatorluğu denetimindeyken çıkan bir isyanı bastırmak için kıbrıs'a müdahale eden askerlerin uzun ve kara sakallı bir ordu görüntüsünde olmasından dolayı ortaya çıktığı rivayet edilir.

gaco: kıbrıslı türklerin benzer şekilde kullandığı bir diğer niteleme. kelime, anlam açısından kullanıldığı bölgeye göre sevgili, torik yavrusu ve çingene anlamlarına gelebiliyor.

enosis: kıbrıs'ın yunanistan ile birleşmesi. kıbrıslı rumların önemli bir kesiminin 1950'lerden 1970'lere kadar savunduğu tez.

taksim: adanın bölünmesi. kıbrıslı rumların enosis söylemine karşı kıbrıslı türkler tarafından oluşturulan antitez.

mücahit: 1960 ve 1970'lerde rum saldırılarına karşı silahla mücadele eden kıbrıslı türk siviller.

eoka - ethniki organosis kyprion agoniston (kıbrıslıların milli mücadele örgütü): enosis amacını gerçekleştirmek amacıyla, ingiltere yönetimine karşı yunan general georgios grivas tarafından kurulduğunda tarih 1 nisan 1955'ti. silahlı örgüt, ilerleyen dönemde aynı amaç için kıbrıslı türkleri de hedef almaya başladı. kıbrıs cumhurbaşkanı iii. makarios'u koltuğundan indirmeyi amaçlayan eoka b ise, grivas'ın 1971 yılı sonbaharının başlarında adaya gizlice dönmesiyle kuruldu. örgüt, türkiye'nin 1974 yılında gerçekleştirdiği kıbrıs harekatı ile dağıldı.

tmt - türk mukavemet teşkilatı: kıbrıslı türklerin enosise karşı mücadele etmek için kurduğu silahlı örgüt. tmt'nin ilk olarak volkan adıyla 1956 tarihinde kurulduğu çeşitli kaynaklarda mevcut.

lokmacı barikatı/kapısı: bölünmüşlüğün simgesi olarak görülen lefkoşa'daki barikat, türk tarafınca 2005, rum tarafınca ise 2007 yılında yıkıldı. lokmacı kapısı, 45 yıl aradan sonra 3 nisan 2008 tarihinde geçişlere açıldı.

kıbrıslı türk: adanın yerlisi olan türkleri adlandırırken 'kıbrıslılık' kimliğini öne çıkaran yaygın jargon.

kıbrıs türkü: 'kıbrıslılık' kavramını içermeyen, temelde rauf denktaş ve takipçileri tarafından kullanılan jargon.

kapsamlı çözüm: kıbrıs sorununu tüm yönleriyle tek anlaşma çerçevesinde çözmeyi hedefleyen anlayış.

parça parça çözüm: sorunun aşamalı olarak çözülmesini amaçlayan anlayış.

bm parametreleri: birleşmiş milletler'in (bm) kıbrıs hakkında aldığı ve çözüm görüşmelerinin temelini oluşturan kararlar.

kıbrıs barış kuvvetleri: türk silahlı kuvvetleri'nin kuzeydeki güçleri. medyaya yansıyan son haberlere göre asker sayısı, daha önceki yıllarda tahmin edilen 40 bin seviyesinden 24 bin seviyesine kadar geriledi.

güvenlik kuvvetleri: kuzey kıbrıs'ın, üst düzey komutanları t.c. genelkurmay başkanlığı tarafından atanan yerel ordusu. polis, sivil savunma ve itfaiye gibi kurumlar, halen sivil otoriteye değil güvenlik kuvvetleri'ne bağlı bulunuyor.

kıbrıs türk federe devleti: kıbrıs türk tarafının, ileride kurulacak muhtemel bir federasyonun kıbrıs türk kanadını oluşturmak üzere 13 şubat 1975 tarihinde kurduğu federe devletin adı.

zirve anlaşmaları: kıbrıslı türk ve rum taraflar arasında 1977 ve 1979 tarihlerinde imzalanan ve halen çözüm vizyonunun temelini oluşturan anlaşmalar.

fikirler dizisi: bm genel sekreteri boutros boutros-ghali tarafından kıbrıs'ta çözüme yönelik olarak 1990 yılında oluşturulan resmi olmayan nitelikteki anlaşma taslağı.

annan planı: kıbrıs'ta çözüm amacıyla dönemin bm genel sekreteri kofi annan tarafından ilk versiyonu 2003 yılında ortaya konulan ve iki tarafta düzenlenen eş zamanlı referandumların gerçekleştirildiği 2004 yılına kadar beş kez revize edilen barış planına verilen kısa ad.

barışı koruma kuvveti: adada tırmanmaya başlayan gerginliği önlemeye yönelik 27 aralık 1963 günü kurulan, üç garantör ülkenin askerlerinden oluşan birlik.

yeşil hat: lefkoşa, barışı koruma kuvveti'nden ingiliz general peter george francis young'ın yeşil bir kalemle harita üzerinde çizdiği bir çizgi ile 30 aralık 1963 günü ikiye ayrıldı. bu tarihten itibaren bu sınır 'yeşil hat' olarak adlandırıldı. bugün adayı boydan boya ikiye bölen 180,5 km uzunluğundaki yeşil hat üzerinde bulunan ara bölge bm kontrolünde bulunuyor. hat, sadece egemen ingiliz üssü dhekelia'nın bulunduğu bölgede kesiliyor.

unficyp: bm'nin 4 mart 1964 tarihinde aldığı kararla kurulan ve adada bugün de görev yapmaya devam eden barış gücüne verilen ad.

türk koçanı: 1974 müdahalesinden önce bugünkü kuzey kıbrıs sınırları içinde yer alan, rumlara ait olmayan taşınmaz malların tapusu. bu taşınmazlar orijinal sahiplerine ait olarak kaldı ve uluslararası hukuk çerçevesinde tanınıyor. o tarihte yabancılara ait olan mülkler de bu statüde. (bkz. 'puan sistemi' bölümü).

rum koçanı: 1974 müdahalesi öncesinde bugünkü kuzey kıbrıs sınırları içinde yer alan ve rumlara ait taşınmaz malların tapusu. bu mallar puan sistemi çerçevesinde dağıtıldı veya yerleşiklere tahsis edildi. bu konuda avrupa insan hakları mahkemesi (aihm) nezdinde birçok dava açıldı. (bkz. 'puan sistemi' bölümü).

puan sistemi: türkiye'nin kıbrıs'a müdahalesi sonrasında kuzeyde kalan rum mülklerinin dağıtımı için oluşturulmuş, adada 'savaş zenginleri' yaratan sistem. türk mukavemet teşkilatı üyelerine, mücahitlere, türk barış kuvvetleri mensuplarına ve güneyde malı kalan kıbrıslı türklere temin edilen puanlar (eşdeğer puan) çerçevesinde ilk olarak sadece kullanım amacıyla tahsis edilen rum mülklerinin daha sonra koçanları da dağıtıldı. türkiye'den gelen yerleşiklere tahsis edilen koçanlar da bunlara eklendiğinde oluşan tablo, kıbrıs'taki mülkiyet sorununun temellerini oluşturuyor.

taşınmaz mal komisyonu: aihm'nin xenides-arestis ile türkiye arasındaki davada verdiği karara göre kuzey kıbrıs'ta 2006 yılında kuruldu. taşınmaz mal yasası (67/2005 sayılı yasa) çerçevesinde kurulan komisyonun amacı taşınmaz mallarla ilgili talepler için etkin bir iç hukuk yolu oluşturmak. aihm, demopoulos ve diğerleri davasında verdiği 1 mart 2010 tarihli kararla komisyon'u etkin bir iç hukuk yolu olarak tanıdı.

gereklilik doktrini: kıbrıslı türkler 1963 yılının aralık ayından başlayarak kıbrıs cumhuriyeti yönetiminden çekildi. yönetimde tek başına kalan rumlar, ülkenin yönetilemez hale geldiğini savunarak yeni bir dönemi başlattı. federal temeldeki 1960 anayasası'nın, parlamentodaki milletvekillerinden mahkemelerdeki hâkimlere kadar ortaklık esasına dayanan bölümleri sadece rumları içerecek şekilde uygulanmaya başlandı. doktrinin hukuki dayanakları, kıbrıs cumhuriyeti ile mustafa ibrahim ve diğerleri arasındaki bir dava çerçevesinde yüksek mahkenin 8 ekim 1964 tarihli kararına ek olarak, 4 mart 1964 tarihli 186 sayılı bm güvenlik konseyi kararıydı.

yararlanılan kaynaklar
al jazeera